"سيد مهرداد مقدم ضيابري دانشجوي  مهندسي صنايع"

اکنون ماييم و تشبه به قومي بيگانه و به سنتي ناشناس و به فرهنگي که چون در آب و هواي زمين ما ريشه ندارد شاخ و برگي هم نمي دهد)) مرحوم جلال آل احمد.
امروزه در دنيايي که هر روز آن هيچ شباهتي به روز قبل ندارد کشور ها غالبا" در طيفي از پيشرفت قرار مي گيرند که يا توليد کننده علم هستند يا مصرف کننده علم و يا غير علمي که تنها مصرف کننده محصولات نهايي هستندواز طريق فروش مواد اوليه،واسطه گري يا ضرورتها و موقعيتهاي سياسي جهان درآمد کسب مي کنند .
به دليل بسياري از عوامل که جاي بحث آن در اين مقال نيست کشور ما و چند کشور مشابه ما که غالبا" هم قاره اي ما نيز بودند و بسياري از آن ها سبقه باستاني درخشاني را هم به دنبال مي کشيدند با مصرف علوم وارداتي از غرب جهشي را شروع نمودند. پس از گذشت چند دهه فاصله ما با آن ها بيشتر شد و بسياري از اين کشورها در اين طيف به سمت توليد کنندگي علم جابجا شدند . تا جايي که نتوانستيم توجيهي براي اين فاصله پيدا کنيم . گويي در اين چند ده سال هر چه بيشتر دويديم از هدفمان بيشتر دور شديم .
در تفسير آن از هر عاملي کمک گرفتيم که شايد بتوانيم حد اقل خود را راضي کنيم ، ولي نشد! . اگرچه هر پديده اي که در يک اجتماع به وقوع مي پيوندد معلول يک عامل نيست و مجموعه اي از عوامل و برآيند آن ها باعث ظهور يک پديده مي شوند ، ولي يکي از دست آويز هاي ما در اين زمينه " فرهنگ " بود .
کم نبودند و نيستند کساني که دليل شکست هاي توسعه ما را در گذشته و امروز به روحيه تکروي ،انزواطلبي، عدم روحيه مشارکت وغيرهء ايرانيان که به جا مانده از عواملي چون صفات اقوام آريايي ، شرايط اقليمي ايران و ... است مربوط مي دانند و دانسته يا ندانسته به سمتي سوق مي دهند که گويي راهي غير از اين نبوده .
نمي خواهيم به اين نتيجه برسيم که توسعه نيافتگي ايران هيچ ارتباطي با مسايل و موانع فرهنگي ندارد بلکه علاوه بر اين امر يک عامل فرهنگي در زاويه پنهاني وجود دارد که بايد مورد شناسايي و کندو کاو قرار بگيرد . هر عامل ديگري اگر اشتباه گرفته شود باعث انحراف بيشتر ما از مقصود خواهد شد .
به قول عزيزي :" فرهنگ سازي يکي از عوامل پنهان و موثر براي ايجاد محيط مناسب کسب و کار است و مطالعه روند توسعه صنعت در کشور هاي پيشرفته حاکي از تعامل ! صنعت و ساز و کارهاي فرهنگي است" . تا اين قسمت شايد خيلي ديدمان به آن زاويه پنهان معطوف نشده باشد . مهم اين است که تعامل صنعت با فرهنگ چگونه ديده شود؟ توجه کنيد!که فرهنگ يک محصول است . کساني که هر مشکلي را اعم از اجتماعي ،اقتصادي ،سياسي و غيره را بر گردن فرهنگ يک ملت مي نهند يا دانسته آدرس را نا درست مي دهند يا نمي دانند که فرهنگ خود زاييده موقعيت ها و وضعيت هايست که رفتار خاصي را طلب و تحميل مي کندپس زاينده آن رفتار مي شود، رفتاري که غير از آن در آن بستر اقتضا نمي شده و اکنون آن رفتار در بطن يک جامعه نهادينه شده . فرهنگ بر اثر انباشت سازگاري پيچيده انسان و محيط طبيعي و زندگي وي پديد مي آيد و در طول ساليان نهادينه مي شود . اين فرهنگ جزئي از ذات مردم شده و هرنوع تغييري در جهت خلاف آن يا بدون ساز و کارهاي انطباقي حاصلي جز شکست نخواهد داشت .
حتي اگر به ظاهر نقش ايواني زيبا داشته باشد . هيچ رهبري در ميان قومي پذيرفته نشد مگر آنکه قبلا" شخصيت فردي وي مورد پذيرش قرار گرفت . يعني ابتدا ملت او را پذيرفتند و سپس آنچه را که آورده بود قبول کردند. و هيچ رهبري نيز از ابتدا به مخالفت يا تعويض کليه فرهنگ هاي يک قوم برنخاسته است.
سال ها بستر سازي انجام شده تا فرهنگي تغيير کرده يا اصلاح شده. رهبران ، کساني که سکاندار ايجاد دگرگوني ها در يک سازمان هستند ،بدون درنظر گرفتن اين زاويه راه به جايي نخواهند برد . متون ترجمه شده دنياي غرب بر تفکرات رهبران سازمان ها ي ما سايه افکنده بدون آنکه در آموختن اين مطالب قدري مطالعات انطباقي و تطبيقي انجام شده باشد . امروزه ياد مي گيرند که مثلا" مديريت مشارکتي در ژاپن چنين و چنان کرده و بدون آن که هيچ گونه بررسي تشابهات و تفاوتهاي فرهنگ ايراني و ژاپني و فرهنگ سازماني خود با آن کشور ها را انجام دهند، آن را در سازمان خود پياده مي کنند.
در حاليکه نه بستر شکل دهنده آن فرهنگ وارداتي ساخته شده و نه آن فرهنگ با اين بستر موجود همخواني دارد . کايزن ديده مي شود ولي دقت نميشود که اين کايزن خود برگردان ژاپني يک نسخه غربي است که براي آن جامعه ساخته شده . تعبير من از اين امر يک Regeneration معرفت است که کشور هايي مانند ژاپن به آن پرداخته اند و آن را به يک جنس خودي و يا يک نوع معرفت آشنا تبديل کرده اند و به عبارت ديگر الگوي مصرف اين فرآورده ها را کامل و دقيق انجام دادند. به طوريکه سازمان هاي ژاپني وقتي به آن برخورد کردند احساس غريبگي و بيگانگي نکردند . به راحتي آن را پذيرفتند ،درک کردند و با آن همراه شدند. بسياري از رهبران ما خواسته اند نسخه ها را عينا" از غرب بگيرند و پياده کنند و چه بسا اين ها را با فرهنگ ما نيز گاها" در تعارض هم ديده اند . چه انرژي هايي وچه فرصت هايي و چه وقت هايي در راه اثبات يا رفع اين تعارضات هدر رفته . و در اين ميان کساني هم بوده اند که از برآيند اين تقابلات به اين نتيجه رسيده اند که صنعتي شدن مساوي است با غربي شدن و داد از عدم تطابق فرهنگي غرب و ما سر داده اند.
و رهبران ترجمه اي همه استعداد خود را در تقليد هر چه شبيه تر با نسخه اصلي مصروف داشته اند و خطوط قرمز زا قرمز تر کرده اند. اين گونه رهبران خود حرف مي زنند اما حرف هاي خود را نمي زنند . فکر نمي کنند بلکه فکر مي شوند. موفقيت کشورهاي سنتي متمدن شرقي مانند ژاپن ،چين ،هند ، کره و حتي مالزي در دست يابي به توسعه، عدم اکتفا به نسخه برداري بدون انطباق بود و برخورداري از تاريخ و فرهنگ پر بار باستاني و رها نکردن جوهره فرهنگ بومي و فرهنگ توليدي و ارزش ها و فن آوري هاي آن.نخبگان ژاپن معتقدند که: روح ژاپني و آموزش غربي بايد همراه هم باشند. به شکر خداوند کشور عزيز ما کشوري است با سابقه قديمي تمدن و فرهنگ پربار که تلفيقي از فرهنگ کسب و کار ايراني و اسلامي را در هم آميخته دارد .
از يک سو فرهنگي اسلامي که فقرپروري در آن مذموم بوده و توصيه ((ليس للا نسان الا ماسعي )) را در بر دارد و از سمت ديگر گنج پرباري از عقبه درخشان تمدني کهن ايراني با صد ها آداب و رسوم مولد که همگي مي تواند تحولي را در يک سازمان که نه ،در يک جامعه موجب شود . کافيست که ديدمان کمي تغيير کند .
به هزار و يک دليل متقن نه دين اسلام يک دين فقر پرور و ضد سرمايه است و نه فرهنگ ايراني فرهنگ تقدير گرا و انزوا طلب اگرچه تا کنون خواسته يا نخواسته خيلي در اثبات آن موفقيت حاصل نشده. پيشنهاد مي کنم يا بهتر بگويم اميدوارم که روزي گروهي مرکب از کارشناسان و اهالي فن در اين ارتباط قوانين و اصول مولد و محرک را از بطن اين تاريخ کهن بيرون بکشند و پتانسيل هاي بالقوه درون اين فرهنگ را با رنگ و بوي خودي به مرحله فعليت برسانند .
و نسخه اين بيماري مزمن را که سالهاست در بطن صنعت ما ريشه کرده با زبان اين فرهنگ باز نويسي نمايند . سخن زيباي مرحوم جلال را مجددياد آور ميشوم . (( اکنون ماييم و تشبه به قومي بيگانه و به سنتي ناشناس و به فرهنگي که چون در آب و هواي زمين ما ريشه ندارد شاخ و برگي هم نمي دهد)) .